Last updated on October 15th, 2024 at 06:33 pm
મન’ અને ‘શરીર’ વચ્ચે ઘણો તફાવત છે. તેમ છતાં, માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને શારીરિક સ્વાસ્થ્યને ધ્યાનમાં લેતી વખતે, બંનેને અલગ તરીકે જોઈ શકાય નહીં. ખરાબ માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યક્તિના જીવનના પરિણામો પર પ્રતિકૂળ અસર કરે છે. માનસિક બીમારી ચિંતા અને ડિપ્રેશનથી લઈને ખાવાની વિકૃતિઓ અને સ્કિઝોફ્રેનિયા સુધી બદલાય છે, સમસ્યા અને ગંભીરતામાં ઘણો તફાવત છે. આપેલ કોઈપણ માનસિક વિકાર તમારા શરીરની યોગ્ય રીતે કામ કરવાની ક્ષમતાને અસર કરી શકે છે અને આયુષ્ય પણ ઘટાડી શકે છે.
જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ મનોવૈજ્ઞાનિક સમસ્યાઓથી પીડાય છે; તણાવ હોય, ચિંતા હોય કે ડિપ્રેશન હોય, મગજ શરીરને અલગ રીતે સિગ્નલ મોકલે છે. ઉદાહરણ તરીકે, તણાવપૂર્ણ પરિસ્થિતિઓમાં, કેટલાક હોર્મોનલ વિક્ષેપ થાય છે. આ એટલા માટે છે કારણ કે આપણું શરીર આપણા મગજના આદેશ પર ચાલે છે, જે આપણું માનસિક સ્વાસ્થ્ય છે.
મગજમાં ચેતાપ્રેષકોની અનિયમિત પ્રવૃત્તિ માનસિક વિક્ષેપ દરમિયાન થાય છે જે ક્રોનિક થાક, હોર્મોનલ અસંતુલન, હૃદય રોગ, અસ્થમાનો હુમલો, બ્લડ પ્રેશરમાં વધારો, અનિદ્રા, સ્થૂળતા, દુખાવો અને પીડા પ્રત્યે સંવેદનશીલતામાં વધારો, વગેરેનું કારણ બની શકે છે. તેથી, માનસિક સ્વાસ્થ્યનું સંચાલન કરવું જરૂરી છે.
તમારા માનસિક સ્વાસ્થ્યને વધુ સારી રીતે સંચાલિત કરવાની પાંચ રીતો અહીં છે:
1. સક્રિય રહો
સક્રિય જીવનશૈલી કેળવવી એ માનસિક રીતે સ્વસ્થ રહેવાની શ્રેષ્ઠ રીતોમાંની એક છે. વય-સંબંધિત જ્ઞાનાત્મક ઘટાડાને ઘટાડવા અને સુખાકારીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વ્યાયામ જરૂરી છે. ઉપરાંત, નિયમિત શારીરિક પ્રવૃત્તિ તમામ વય જૂથોમાં ડિપ્રેશન અને અસ્વસ્થતાના સ્તરને ઘટાડે છે. આ એટલા માટે છે કારણ કે કસરત એ એન્ડોર્ફિન્સ અને સેરોટોનિન જેવા સુખી મગજના રસાયણોને મુક્ત કરી શકે છે, જે તણાવ અને ચિંતાને દૂર કરી શકે છે. આમ, તમારા માટે યોગ્ય હોય તેવી યોજના અથવા વર્કઆઉટ પ્રકાર પસંદ કરો. આ એરોબિક અંતરાલ તાલીમ, અથવા વધુ જાગૃત અને હેતુ-સંચાલિત યોગાભ્યાસ અથવા વચ્ચે કંઈક હોઈ શકે છે. શું મહત્વનું છે કે તમે તેને વળગી રહો. 10-મિનિટનું ઝડપી ચાલવું પણ માનસિક સતર્કતા, જીવનશક્તિ અને આશાવાદી મૂડમાં વધારો કરે છે. નીચેના કાર્ય કરો:
• દરરોજ 30 મિનિટ માટે કસરત કરો.
• યોગ અને ધ્યાન કરો.
• સ્થાનિક રમતગમત પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લેવાનું શરૂ કરો.
• સ્ક્રીન પર હંમેશા ચોંટેલા રહેવાની લાલચનો પ્રતિકાર કરો.
2. સારું પોષણ
સારો આહાર આપણને માનસિક અને શારીરિક રીતે સ્વસ્થ રાખે છે. યોગ્ય પોષણ એ આપણને કેવું લાગે છે તેના પર અસર કરવા માટે એક આવશ્યક પરિબળ છે. તંદુરસ્ત આહાર એ સારા પ્રોટીન સ્તરો, આવશ્યક ચરબી, જટિલ કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ, વિટામિન્સ, ખનિજો અને પાણીમાંથી એક છે. આપણે જે ખોરાક ખાઈએ છીએ તે ડિપ્રેશન અને અલ્ઝાઈમર સહિત વિવિધ માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓના વિકાસ, સારવાર અને નિવારણને અસર કરી શકે છે.
મગજને આપણા શરીરની જેમ સ્વસ્થ રહેવા માટે પોષણની જરૂર હોય છે. હિપ્પોકેમ્પસ એ મગજનો વિસ્તાર છે જે ન્યુરોજેનેસિસ નામની પ્રક્રિયામાં નવા ન્યુરોન્સ ઉત્પન્ન કરે છે. સંશોધન દર્શાવે છે કે હિપ્પોકેમ્પલ ન્યુરોજેનેસિસ વ્યક્તિના મૂડ અને સમજશક્તિ સાથે સંબંધિત છે. તાણ અથવા ચરબી, ખાંડ અને આલ્કોહોલ વધુ હોય તેવા આહાર ન્યુરોજેનેસિસ ઘટાડી શકે છે. જેના કારણે કેટલીક માનસિક બીમારી થઈ શકે છે. એ પણ નોંધ્યું છે કે ભૂખ્યું મન ઝડપથી ગુસ્સે અથવા હતાશ થઈ શકે છે.
નીચેના આહારમાં ફેરફાર કરો;
• વિટામિન્સનું સેવન વધારવું, ખાસ કરીને વિટામિન ડી.વિટામિન ડી, મગજમાં રીસેપ્ટર્સ ધરાવે છે જે મૂડને વધારે છે અને ડિપ્રેશનને દૂર રાખે છે.
• બધા સમય હાઇડ્રેટેડ રહો.
• તમારા ભોજનમાં બદામ, આખા અનાજ, ફળો, શાકભાજી, બદામ, માછલી અને તંદુરસ્ત ચરબી, જેમ કે એવોકાડોસનો સમાવેશ કરવાનો પ્રયાસ કરો.
• ભોજન છોડવાનું ટાળો,
• અતિશય ખાંડયુક્ત ખોરાક ટાળો.
3. પૂરતી ઊંઘ લો
માનસિક અને શારીરિક સ્વાસ્થ્યની જાળવણીમાં ઊંઘ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. ઊંઘ અને માનસિક સુખાકારી ગાઢ રીતે સંકળાયેલા છે – માનસિક સ્વાસ્થ્યની સ્થિતિ સાથે જીવવું એ અસર કરશે કે તમે કેટલી સારી રીતે ઊંઘો છો, અને ખરાબ ઊંઘ તમારા માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર નકારાત્મક અસર કરશે. ઊંઘ એ આપણા સ્વાસ્થ્ય માટે ખાવું, પીવું અને શ્વાસ લેવા જેટલું જ મહત્વપૂર્ણ છે. તે આપણા શરીર અને મગજને પુનઃનિર્માણ કરવામાં અને આપણી યાદોને પુનઃસ્થાપિત કરવામાં અને જ્ઞાનની પ્રક્રિયા કરવામાં મદદ કરે છે.
નબળી ઊંઘ શારીરિક સમસ્યાઓ સાથે સંકળાયેલી છે જેમ કે ચેડા થયેલ રોગપ્રતિકારક શક્તિ અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ જેમ કે ચિંતા અને હતાશા. આવું એટલા માટે થાય છે કારણ કે ઊંઘની અછતને કારણે મગજના કોષો ધીમા પડી જાય છે અને કેટલાક હોર્મોનલ ફેરફારો થાય છે.
નેશનલ સ્લીપ ફાઉન્ડેશન સૂચવે છે કે પુખ્ત વયના લોકોએ સ્વસ્થ રહેવા માટે દરરોજ રાત્રે સરેરાશ 7-9 કલાકની ઊંઘ લેવી જોઈએ. જો તમને રાત્રે પૂરતી ઊંઘ લેવામાં તકલીફ થતી હોય,
• થોડી હળવાશની કસરત કરો.
• યોગ્ય ઓશીકું અને મેટ્રિસિસનો ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કરો.
• સૂવાનો સમય દિનચર્યા સેટ કરો.
• કેફીનનો વપરાશ ઓછો કરો.
• સૂવાના સમયેમદદમદદ સ્ક્રીનનો ઉપયોગ કરશો નહીં.
4. પ્રકૃતિ સાથે સમય વિતાવવો:
મન પર કુદરતની હળવાશની અસર પડે છે. કુદરતની સુંદરતા અને નિર્મળતા શાંતિની ભાવના બનાવે છે, જે સામાન્ય રીતે વ્યસ્ત શહેરી વાતાવરણમાં જોવા મળતી નથી. સંશોધન બતાવે છે કે સુખદ વાતાવરણ તણાવને ઘટાડી શકે છે અને બદલામાં, શરીર પર તેની અસરોને ઘટાડી શકે છે. કોઈપણ ક્ષણે આપણે જે જોઈએ છીએ, સાંભળીએ છીએ અને અનુભવીએ છીએ તે બધું આપણા મૂડને અસર કરે છે અને આપણા નર્વસ, અંતઃસ્ત્રાવી અને રોગપ્રતિકારક તંત્રના કાર્યનું સંચાલન કરે છે.
પ્રકૃતિમાં રહેવાથી, અથવા ફક્ત કુદરતી દ્રશ્યો જોવાથી, હતાશા, ચિંતા અને તણાવ ઓછો થાય છે અને હકારાત્મક લાગણીઓ વધે છે. કુદરતી વાતાવરણમાં સમય વિતાવવાથી આપણા સ્વાસ્થ્યને હકારાત્મક અસર થાય છે અને બ્લડ પ્રેશર, હૃદયના ધબકારા, સ્નાયુઓમાં તણાવ અને સ્ટ્રેસ હોર્મોન આઉટપુટમાં ઘટાડો થાય છે. તે લાંબા સમયથી માન્ય છે કે પ્રકૃતિમાં સમય વિતાવવો એ તણાવ અને માનસિક થાકને નિયમિતપણે ઘટાડવાની સૌથી શક્તિશાળી રીતોમાંની એક છે.
નીચેની ભલામણ કરવામાં આવે છે;
• બહાર જવું અને ઘાસ પર ખુલ્લા પગે ચાલવું. તે નર્વસ સિસ્ટમને નિયંત્રિત કરવામાં, રોગપ્રતિકારક શક્તિમાં સુધારો કરવામાં અને તણાવ અને ચિંતાની લાગણીઓને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
• દરરોજ 15 થી 20 મિનિટ માટે થોડો સૂર્યપ્રકાશ મેળવો.
• કુદરતી, ખુલ્લા સ્થળોએ સપ્તાહાંત પસાર કરો.
• રૂટિન લાઇફમાંથી થોડો વિરામ લો અને કુદરતની સુંદરતાને અન્વેષણ કરવા માટે મુસાફરી કરો.
5. મદદ માટે પૂછો
મિત્રો અથવા સંબંધીઓ પાસેથી ટેકો અથવા મદદ માંગવી એ ખરાબ બાબત નથી. ઘણા લોકો હજુ પણ માને છે કે મદદ માંગવી એ નબળાઈ છે, પરંતુ તે એક શક્તિ છે. માનસિક રીતે સ્થિર રહેવાની એક નિર્ણાયક રીત એ છે કે તમારી લાગણીઓને સારી રીતે સમજવી અને મદદ માટે પૂછવું. જ્યારે તમે નિરાશ અથવા નિરાશા અનુભવો છો, ત્યારે કોઈ પ્રિય વ્યક્તિ સાથે વાત કરો કારણ કે તે વધુ નુકસાન અટકાવી શકે છે. બાબતોને ધ્યાનમાં રાખવાથી પરિસ્થિતિને અતિશયોક્તિ જ થશે. દરેક વ્યક્તિને જીવનમાં કોઈને કોઈ પ્રકારની સમસ્યાઓ હોય છે, પરંતુ પ્રિયજનો સાથે વાતચીત જીવનને સરળ બનાવી શકે છે.
જો તમે કોઈની સાથે વાત કરી શકતા નથી અથવા વાત કર્યા પછી પણ વસ્તુઓ જેમ તેમ રહે છે, તો તમારે તમારા GP સાથે વાત કરવી જોઈએ.
નિષ્કર્ષ
વ્યક્તિગત સુખાકારી, આંતરવ્યક્તિત્વ સંબંધો, પારિવારિક બંધન અને સમુદાય અથવા સમાજમાં યોગદાન આપવાની ક્ષમતા સારા માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર આધારિત છે. આમ, જીવનશૈલી અપનાવવી જે તમને સારું માનસિક સ્વાસ્થ્ય જાળવવામાં અને જીવનમાંથી નકારાત્મક પાસાઓને દૂર કરવામાં મદદ કરે તે જીવનને સફળતાપૂર્વક જીવવા માટે જરૂરી છે.
